Kortenberg

De voorloper van de abdij van Kortenberg stond op een 78 meter hoge, versterkte getuigenheuvel vanwaar men de Oude Baan tussen Leuven en Brussel kon controleren.

De Kortenberg, nu Eikelenberg genaamd, is de meest westelijke getuigenheuvel met formaties van Diestiaan ijzerzandsteen in Vlaams-Brabant. Deze natuursteen is opgebouwd uit roestbruine, ijzerrijke zanden van de formatie van Diest. Na het aaneenkitten van bepaalde zandlagen tot harde zandsteenbanken werden deze heuvels beter bestand tegen erosie waardoor ze nu als langgerekte noordoost-zuidwest gerichte heuvels het glooiende landschap vorm geven. Het geologische tijdvak waarmee deze mariene landschapsvorming overeenkomt, gaat terug tot ongeveer 10 à 12 miljoen jaar geleden. Tussen Everberg en Kortenberg bereikt deze heuvel hoogtes tot 83 meter boven gemiddeld zeespiegelniveau.


Het hoogtetoponiem Kortenberg  is in 1095 voor het eerst in een oorkonde vermeld als "in monte dicitur Curtenberch". In 1095 ondertekende Woutgeer, bisschop van Kamerijk, in aanwezigheid van Godfried I, hertog van Brabant, een oorkonde waarbij het altaar van de kerk van Kortenberg (Curtenberch) werd overgedragen aan vrome kluizenaarsters. Deze kerk, bergkerk in de volksmond, zal tot 1771 als parochiekerk dienen.

Tegen het einde van de elfde eeuw bestond Kortenberg uit twee delen, Lindergem en Beernem. Beide waren van oorsprong Frankische nederzettingen. Lindergem, het grootste van de twee kernen, lag in de buurt van de huidige "Vier Huisjes" en omvatte het gehele Hoogveld.

Het Hof te Lindergem was ongeveer 2,5 hectare groot. De rentmeester van de abdij, Filips Verschueren, stelde in 1635, nadat het hof niet meer bestond dat dit "soe groet was, bemetst en betymmert dat het een Cloister scheen te wesen". Lindergem zelf was ongeveer 120 hectare groot. Vanaf de de tweede helft van de twaalfde eeuw kwam meer en meer grond in het bezit van de abdij. Zij stelde pachters aan om het hof te beheren. Rond 1578 werd het hof in brand gestoken door plunderende soldaten tijdens de godsdienstoorlogen. Het werd nooit meer opgebouwd.

Na de dertiende eeuw wordt er niet meer gesproken van Beernem. Misschien is er een verband tussen het verdwijnen van Beernem en de verhuizing van de abdij naar het dal. De kern van Beernem zou dan gelegen zijn geweest rond de Kortenberg.

In de middeleeuwen verliet men de hoogteburchten, de vestiging op de berg werd verlaten. Aan de voet van de berg stichtten in 1223 de benedictinessen een nieuwe abdij. In 1312 verleende de zieke hertog Jan II van Brabant het Charter van Kortenberg. Het werd een mijlpaal in de geschiedenis van het grondwettelijke recht van de Lage Landen. Uit het Charter van Kortenberg werd de Raad van Kortenberg afgeleid, men kan spreken van een parlement, dat toezicht hield op financiën en rechtspraak van het hertogdom.

Een belangrijke verandering in de streek was de aanleg van de nieuwe steenweg Brussel-Leuven tussen 1706 en 1709. Hierdoor verplaatsten de toenmalige inwoners van Kortenberg zich geleidelijk van de berg noordwaarts, naar de huidige dorpskern. Mede door de aanleg van deze steenweg verloor Erps zijn overwicht en groeide Kortenberg uit tot een belangrijker centrum aan weerszijden van de nieuwe steenweg. 

De oude bergkerk werd afgebroken en in 1771 werd de nieuwe Sint-Amanduskerk gebouwd, dicht bij de Leuvensesteenweg, waar Kortenberg volop in expansie was. Het pachthof de Drie Koningen aan de steenweg werd een halte van de postkoets en leden van de familie Hensmans werden postmeesters van Kortenberg. 

Het nieuwe station van Kortenberg op de Carte Pittoresque des Environs de Bruxelles uit 1900Het nieuwe station van Kortenberg op de Carte Pittoresque des Environs de Bruxelles uit 1900
In 1866 legde men de spoorlijn Brussel-Leuven aan met een halte in Kortenberg en in Erps-Kwerps. Dit had het ontstaan van het Statieplein van Kortenberg tot gevolg, De villacultuur van Kortenberg aan de Leuvensesteenweg en van Erps aan de Engerstraat in de jaren 1890-1900 waren hiervan een direct gevolg. Met deze spoorlijn werd het platteland ontsloten. Enkele restaurants waren in de belle époque welvarende horecabedrijven. 

Medio 19de eeuw ontstond in Kortenberg de olieslagerij Schuermans. Rond 1890 kwamen de brouwerijen op (o.a. Schuermans en Van Dooren).

Kortenberg had veel te lijden van de Duitse inval in 1914. Dertien huizen brandden af, onder andere het kasteel Houtart. 

De bevolking nam van 338 inwoners in 1801, over 2055 in 1910, toe tot 4979 inwoners in 1976 (voor de fusie). 

De neerlandicus René Verdeyen van de Luikse universiteit en de plaatsnaamkundige Hendrik-Jozef Van de Weyer verbleven na de Eerste Wereldoorlog in Kortenberg. De Vlaamse theoloog Edward Schillebeeckx bracht het grootste deel van zijn jeugd in Kortenberg door.


Bezienswaardigheden van Kortenberg


De Oude Abdij van Kortenberg

Sint-Amanduskerk

Het Pachthof De Drie Koningen

Villa Lurmann

Villa Eikeleberg of La Chênaie

De Onze-Lieve-Vrouwekapel